Van 1800 tot nu: hoe de fiets langzaam de wereld veroverde

Hoewel er betwistbare bewijzen zijn dat er vóór 1800 fietsen bestonden, neemt men algemeen aan dat de eerste fiets in 1817 in Duitsland werd uitgevonden door een zekere Baron Karl von Drais. Hij heette toen de Laufmaschine (de ‘loopmachine'), en werd in 1818 gepatenteerd als het eerste commercieel succesvolle, door de mens aangedreven, bestuurbaar transportmiddel. Andere uitvinders namen het concept snel over en de meest opmerkelijke figuur onder hen was Denis Johnson uit London, die een nieuwere, verbeterde versie uitbracht van de originele loopfiets van Drais. Hij was volledig in hout gemaakt en had een bestuurbaar voorwiel. Hiermee kon men een afstand in de helft van de tijd afleggen. Deze uitvinding op twee wielen had geen pedalen en de rijders moesten het wankele stokpaard voortbewegen met hun voeten en hellingen afrijden, terwijl ze enigszins in evenwicht probeerden te blijven. Het kreeg de bijnaam 'dandy horse', zoals het stokpaard voor kinderen en officieel werd het bekend als de vélocipède. Het stokpaard had ongeveer de vorm van de tweewielige fietsen die we nu kennen.

In de jaren 1860 ontwikkelde Pierre Michaux, oprichter van het gelijknamige bedrijf Michaux de eerste echt populaire en commercieel succesvolle tweewielige fiets met pedalen en ronddraaiende trapas in het voorwiel, zodat de rijder de fiets kon voortbewegen met de pedalen. Het was op slag een groot succes en was voor een korte periode ongelooflijk in de mode. Er waren ook enkele minpunten. Door het gebruik van metalen frames en ijzeren wielen waren het logge gevaartes en konden deze fietsen maar liefst 50 kg wegen. Deze fietsen stonden bekend als 'boneshakers' en zoals de naam suggereert, waren ze erg oncomfortabel en ingewikkeld om mee te rijden, hoewel ze verende zadels hadden. Op de fiets springen moest ook letterlijk worden genomen: de rijder moest tegen hoge snelheid naast zijn fiets lopen en vervolgens in het zadel wippen... niet erg praktisch dus. Toen kwamen er een aantal wijzigingen zoals rubberen banden ter vervanging van de metalen wielen en kogellagers die zorgden voor minder wrijving in de trapas. Nu werden ook vélocipèdes met drie en vier wielen populair en dit zette een beweging in gang met uitvinders die probeerden om steeds efficiëntere vervoermiddelen te ontwerpen.

Tussen 1869 en 1880 kwam de vraag naar fietsen voor langere afstanden en hogere snelheden in een stroomversnelling. Tegen 1880 namen de voorwielen die fabrikanten maakten duizelingwekkende afmetingen aan. Dit nieuwe fietsmodel met het supergrote voorwiel werd bekend als de 'penny-farthing', omdat het leek op een grote Britse penny gevolgd door een veel kleiner farthingmuntstuk. Andere benamingen waren de 'hoge bi' (in het Engels sprak men van de 'high wheel') of 'vélocipède' en hij werd snel populair, vooral in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Een aantal belangrijke uitvindingen rond deze periode zorgden o.m. voor een lager framegewicht en voor beter rijcomfort. Het ontwerp van het wiel werd verder verbeterd met spaken en kogellagers. De hoge bi was slechts een korte tijd succesvol en werd het symbool van vrijetijd in de laat-Victoriaanse periode. De hoge bi/penny-farthing had dan wel een uitzonderlijk ontwerp waardoor hij verder en sneller kon rijden bij elke omwenteling van het voorwiel, maar hij was allesbehalve praktisch. De besturing was moeilijk en over een obstakel rijden op de weg was bijzonder gevaarlijk en kon ervoor zorgen dat de onfortuinlijke fietser overkop tegen de straatstenen vloog. De hoge bifietser was echt verplicht een cursus 'vallen' te volgen.

Rond 1890 vond de eerste race met fietsen plaats en de fiets werd steeds meer als racefiets ontwikkeld. De eerste grote Franse wielrenrace vond al plaats rond de eeuwwisseling, maar het was onmogelijk om er tijdens de Tweede Wereldoorlog mee door te gaan. In 1947 keerde het wielrenevenement voor de eerste keer terug sinds 1939. Door de oorlog en omdat er gedurende deze lange periode veel wedstrijden werden afgelast kon niemand raden wie er nu zou kunnen winnen. Duitse en Italiaanse teams waren ook uitgesloten bij de grote race (Frankrijk was op dat moment technisch gezien nog altijd in staat van oorlog met Italië). Het parcours bestond uit 20-25 ritten doorheen Frankrijk, Luxemburg en België. De wielrenner die de finish haalde in de beste tijd was de winnaar van die individuele rit. De manier om de ritten op die manier te splitsen hield stand tot de jaren tachtig. In 1953 voerde men het puntensysteem in met de groene trui (men koos voor groen omdat de race toen werd gesponsord door een grasmaaierfabrikant).

Na de oorlogen en de economische crisis openden de jaren 1960 de weg naar de swingende sixties en de psychedelische seventies. Het was een van de meest bepalende perioden uit onze recente geschiedenis: een tijd van hoop en belofte, vrijheid van meningsuiting in mode, kunst en muziek, gedragen door een generatie die niet bang was om grenzen te verleggen. Met de minirok van Mary Quant stond de bevrijding van de vrouw vergeleken met de Victoriaanse tijden al heel wat verder; de generatie van de bevrijde vrouw was aangebroken. Het was een decennium van verandering dat een blijvende indruk achterliet voor de evolutie van de fiets. In de periode tussen midden jaren zestig en 1975 zagen we in de VS een van de grootste pieken in de populariteit van de fiets sinds de uitvinding ervan. Dit werd later bekend als de 'bike boom'. Sportief zijn en fit blijven werd een must en de verkoop van fietsen verdubbelde tussen 1960 en 1970 en verdubbelde nog eens tussen 1971 en 1975. In deze periode werd de BMX geboren; motorcrosskampioenen die in alle lagen van de bevolking populair waren, leverden de inspiratie hiervoor. De verschijning in cultklassiekers zoals E.T., Karate Kid en BMX Bandits zorgde samen met freestyle BMX-wedstrijden voor nog meer fans bij het jonge publiek.

Je zou kunnen zeggen dat mountainbiken al bestaat sinds de fiets werd uitgevonden, want in de 19e eeuw waren er immers maar weinig verharde wegen. De eerste officiële echte mountainbike in massaproductie verscheen echter begin jaren tachtig. Hij was gebaseerd op het ontwerp uit de jaren zeventig van hippies uit Californië en deze fietsen waren gemaakt voor alle terreinen, vooral voor bergaf freewheelen langs hellingen, offroad, veldritten, ruw terrein en in de vrije natuur. De eerste modellen schudden je evenveel door elkaar als de oorspronkelijke 'boneshakers' want ze hadden geen vering en waren zwaargebouwd. In de loop van de jaren tachtig begonnen mountainbike fietsfabrikanten hightech lichtgewicht materialen toe te passen, zoals aluminium, schokdempers en geveerde vorken. Typische banden voor een mountainbike zijn breed en hebben diepe profielen, zodat de mountainbiker een beter evenwicht en een goede grip op de weg krijgt.

Tegenwoordig zijn er over de hele wereld veel steden die een actief fietsbeleid voeren met een degelijke fietsinfrastructuur. Steeds meer mensen kiezen voor de fiets als milieuvriendelijk en goedkoop vervoersmiddel voor verplaatsingen in de stad en ook als recreatief hulpmiddel om fit te blijven. Kort na het jaar 2000 ontstond de hipsterbeweging in Amerikaanse steden zoals Brooklyn (New York) en Portland (Oregon) en ze breidde zich als een lopend vuurtje uit over het westelijke halfrond. Grote kledingmerken speelden direct op deze beweging in en het was meteen gedaan met de mode die fietsers verplichtte zich in strakke lycrapakjes te wurmen of kunststofclips over flapperende broekspijpen te schuiven. Alledaagse merken en designlabels ontwierpen stijlvolle en praktische fietskleding voor verplaatsingen in de stad, zodat zelfs de meest veeleisende fietser daar goedgekleed kon rondrijden.Grootsteden in Europa en de VS, zoals Amsterdam, New York en Londen kwamen met fietsdeelprojecten zodat iedereen gemakkelijk een fiets kon oppikken en achterlaten op verschillende vaste punten in de stad. Dit bood een eenvoudige en goedkope manier om files te vermijden en om gemakkelijk van punt A naar punt B te rijden in alle comfort.